बाेध अनुच्छेद

मागअनुसारको उत्पादन बृद्धि गर्न खाने पानीका थप आयोजनाहरु आवश्यक पर्दछन् । काठमाण्डौ राजधानी भएको कारणले यसमाथि परिरहेको जनघनत्वको अत्यधिक चापले खाने पानीको स्थितिमा एकातिर दवाव परिरहेको हुन्छ भने अर्कातिर गलैंचा उद्योग जस्ता उद्योगका कारणले खानेपानी आपूर्तिलाई चुनौति दिइरहेको छ । जलाशयको थप निर्माण र पानीका थप स्रोतको परिचालनको गति जुन सीमा अगाडि बढ्रनु पर्ने हो ,बित्तिय एवं अन्य कारणले अगाडि बढिरहेको छैन । मेलम्ची टाढाकै सपना बनिरहेको छ भने रोसी र बल्खुजस्ता सम्भावनाहरु अहिले विचारणीय भइरहेका छन् । खाने पानी संस्थानले दिएको जानकारीअनुसार प्रतिहजार लिटर पानी उत्पादनका लागि साडे चार रुपिँया लागत पर्छ र अहिले ग्रहकबाट यसले प्रतिहजार लिटर पानीका निमित्त औशत महशुल रु २ रुपैंयाँ १६ पैसा उठाउने गरेको छ । विश्व बैङ्कलाई ऋणको बार्षिक किस्तामात्र २ करोड ४० लाख बुझाउनु पर्ने यो संस्थान बर्षको ८ करोड ५७ लाख आम्दामी गर्ने स्थितिमा पुगेको छ भने यसको खर्च १५ करोड ६८ लाख पुगेको देखिन्छ । थप आयोजना मर्मत संम्भार र सुधार कार्य अगाडि बढाउनु पर्ने संस्थानको आर्थिक चित्र यस्तो भएको अवस्थामा संस्थानको सम्भाब्यता हेरी ऋण, अनुदान दिने अन्तराष्ट्रिय वित्तीय संस्थानले  के विचार गर्लान् ..त्यो विचारणीय छ । संयुक्तराज्य अमेरीकामा होस् वा अन्य मुलुकमा, सबैतिर खाने पानी सस्तो हुँदा बढी खेर जाने कुरामा ब्यापक चिन्ता प्रकट गरिएको छ । चिन्ताको कारण खाने पानीको स्रोत प्रदुषण  सुक्खालगायत खेतिका लागि प्रयोग हुने पानीको बढी परिमाण आदि हुन् ।यस्ता कारणले खासगरि विकासोनमसख मुलुक पानीको समस्याबाट नराम्ररी प्रभावित हुने समभावना हुनछ । स्वयं एसियामा अब खाने पानीको जगेर्ना गर्न खेतिका लागि प्रयोग गरिने पानीको मात्रा कम गरिनु पर्ने वा पानी कम लाग्ने कुरा उत्पादन गर्न ध्यान  दिनुपर्ने कुरामा गम्भीर रुपले विचार विमर्श भइरहेको छ ।
प्रश्नहरु
क) राजधानीमा खाने पानीको आपूर्तिमा कमी आउनका कारणहरु के के हुन् ?
ख) खाने पानीको थप स्रोत परिचालनका निमित्त हाल के–कस्तो सोचाइ रहेको पाइन्छ ?
ग) खाने पानीको थप आपूर्तिका निमित्त संस्थान के कति सक्षम देखिन्छ ?
घ) विकासोन्मुख मुलुकहरु पानीको समस्याले नराम्ररी ग्रसित हुनका कारणहरु के के हुन् ?
ङ) गाढा अक्षरमा भएका पद तथा पदावलीको तात्पर्य के हो ?

बाेध अनुच्छेद

प्रजातन्त्रमा खतराजनक ढंगले निरास भएका व्यक्तिहरुकको संख्या सानो रहेसम्म राजनिितक पद्धकिा सम्बन्धमा कमै चिन्ता रहन्छ तर गम्भीर असन्तुष्टि नै प्रचलित प्रवल धारणा हुन पुगेमा चाहिँ तानाशाही फाँसीवादले खुट्टा टेक्ने ठाउँ पाउँछ । आधुनिक इतिहासले के सावित गरेको छ भने शुरुमा फाँसीवानको स्वरुप कहिल्यै पनि सुष्पष्ट हुँदैन । ऐतिहासिक रुपमा यो प्राय आफ्नो आगमनको कुनै घोषणा नै नगरी उदाएको छ र यसले प्रारम्भमा प्रजातान्त्रिक समाज भित्रको बिल्कुलै सही कानून समातेको पनि छ । त्यसै कारण के कुरा अपरिहार्य रुपमा आवश्यक छ भने यसका लक्षणहरुमाथि तिनीहरुमध्येको कुनै लक्षणले पूर्ण रुपको फासीवादका रुपमा विकसित हुने संयोग वा मौका पाउनुभन्दा अघिदेखि नै व्यापक निगरानी राख्नु पर्दछछ । प्रारम्भमा नाजीवाद अदाधारभूत रुपमा प्रजातान्त्रिक नै रहेको वाइमर गणतन्त्र अन्तर्गतको एउटा सानो दक्षिणपन्थी प्रतिक्रियावादी दल थियो । कसरी यो समूह प्रजातान्त्रिक चुनावहरुकै उपयोग विडम्बना पूर्वक गर्दै अनेक साना दलहरुमध्ये कै एक दलभन्दा ज्यादा नरहेको पूर्वअवस्थाबाट एक अगुवा दलका रुपमा र त्यसपछि पूर्णतः स्थायी तानाशाहीका रुपमा बढ्दै आयो । यसमा निश्चय नै हीटलरको दुष्प्रतिभाले आम जनतामा चतुर अपचालकका रुपमा भूमिका खेल्यो तर विशेष सघन विश्लेषणले चाहिँ के देखाउँछ भने यही नै कथाको संपूर्णता भने होइन । म साहसपूर्वक के भन्छु भने प्रारम्भिक दिनहरुमा जनताका सबै बर्गले नाजी विचारधारालाई तिनीहरुले निम्त्याइरहेको भयावह परिस्थितिको रत्तिभर पूर्वाभ्यास बिना समर्थन गरे । विशेषगरी सन १९२९ को विश्वव्यापी खलबली पछि प्रथम विश्व युद्धमा जर्मनीको पराजयबाट हतोत्साही र आर्थिक अवस्थाबाट सन्त्रस्त साना व्यापारी ,गैरश्रमिक कर्मचारी ,किसान र अत्यधिक बहुसंख्यक विद्यार्र्र्र्थीहरुले नाजी दलको अगुवा पनको अनुसरण गरे किनभने तिनीहरुले यसलाई आफ्नो आवश्यकताहरुको परिपूर्ति गर्न सक्ने एक राजनीतिकका रुपमा तथा साधनका रुपमा माने ।
प्रश्नहरु
    क)के भएमा तानाशाहीले खट्टा टेक्छ ?
    ख)फासीवादको स्वरुप स्पष्ट नहरने कारण के हो ?
    ग)नाजीवाद फाइदाकारी वा बेफाइदाकारी के थियो ? किन?
    घ)नाजीवाद र फासीवाद कसरी विकास भएका हुन् ?
    ङ)पूर्वावस्था र गैरसैनिक शव्दको निर्माण कसरी भएको छ ? लेख्नुहोस् ।

बाेध अनुच्छेद

सामान्य अर्थमा मानिसले आफ्नो वुद्धि,विवेक र ज्ञान प्रयोग गरेर सिर्जना गरेको रचनात्मक सम्पत्तिलाइ बौद्दिक सम्पत्ति भनिन्छ । बौद्दिक सम्पत्ति मानिसको बौद्दिक सिर्जनात्मक कार्य भएको र बुद्दि,विवेक र ज्ञान प्रयोग गरेर सिर्जना गरेको सम्पत्ति भएकाले यसलाई कुनै भौतिक चलअचल सम्पत्ति नभनी बौद्दिक सम्पत्ति नामाकरण गरिएको हो । यसभित्र मानिसका नयाँनयाँ आष्किार ,रचना ,कल्पना, कलात्मक कार्यहरु लगायत मानिसले सिर्जना गरेका नयाँ तथा बिशिष्ट कामहरु पर्दछन् । १९९३ सालमा पेटेण्ट, डिजाइन र टे«डमार्कसम्बन्धी कानूनी ीबस्थालाई ऐन ल्याएर समेटेको पाएन्छ भने साहित्यिक कलात्मक सम्पत्तिहरुलाई कानूनी संरक्षण गर्ने व्यबस्थाको शुरुआत मुलुकी ऐन तथा प्रतिलिसििप अधिकार ऐन ,२०२२ लागु भएपछि भएको पाएन्छ । वौद्धिक सम्पत्तिको दिगो स्पष्ट संरक्षण गर्ने सिलसिलामा र अन्तराष्ट्रिय   सन् सम्धीसम्झौताअनुसार ऐन नियमहरु प्रिवर्तन गर्ने क्रममा प्रतिलिपि अधिकारका सम्बन्धमा २०५९ मा नयाँ ऐन नै ल्याइयो भने पेटेन्ट डिजाइन र ट्रेडमार्क ऐनमा पनि समयानुसार संसोधन भइरहेकोपाइन्छ । अन्राष्ट्रिय स्तरमा धेरै भन्दा धेरैनयाँ नयाँ प्रविधिहरुको आविष्कार भइरहेको र ती प्रविधिहरु ऋाफ्ना् देशमा पनि भित्राएर आर्थिक उन्नति गर्न चाहने राष्ट्रहरुले र्वाद्धिक सम्पत्ति अधिकारलाई धेरै महत्वकासाथ हेर्दछन् र कसैबाट त्यसको उल्लंघन भएमा कडाभन्दा कडा सजायका साथै आवश्यक क्षतिपूर्तिहरु पनि तुरुन्तै दिलाउने कानूनी व्यबस्था गरेका छन् । यसबमट नयाँ नयाँ विदेशी लगानी सम्बन्धी आयोजनाहरु भित्रिने भएकाले बाह्य पूँजी आफ्नो देशमा भित्राउन पनि वौद्धिक सम्पत्ति अधिकार सम्बन्धी कानूनी व्यबस्थाहरुले टेवा दिइरहेको पाइन्छ ।  वौद्धिक सम्पत्ति अधिकारलाई देश विकासकै एउटा  अभिन्न अंग मानेर समयानुकुल कानूनी संरक्षण प्रदान गरेमा स्वदेशी उद्योग लगायत अनुसन्धानकर्ता वैज्ञानिकहरुले नयाँ नयाँ आविष्कार गरेर देश विकासमा ठूलो सहयोग पुर्याउन सक्छन् भने विदेशीहरुले धेरै भन्दा भेरै लगानी गरेर पर्याप्त रोजगारको व्यबस्थ ागर्न सक्छन् । तसर्थ आधुनिक समाजमा वौद्धिक सम्पत्तिलाई आर्थिक विकासको मेरुदण्ड मान्न थालिएको छ ।
प्रश्नहरु
क.वौद्धिक सम्पत्ति भनेको के हो ?
ख.  वौद्धिक सम्पत्तिअन्तर्गत कस्ता सम्पत्तिहरु प्र्दछन् ?
ग.प्रतिलिपि अधिकार ऐन २०५९ कुन सन्दर्भमा आएको हो ?
घ.वौद्धिक सम्पत्तिलाई किन आर्थिक विकासको मेरुदण्ड मानिन्छ ?
ङ.तलका शव्दहरुको आधारपद छुट्याउनुहोस् ।
   वौद्धिक,कानूनी

कविता

नञा बर्ष २०७७ ‘कविता’
   
अदृष्य व्याधी हुन्हुनाउँदा
कोरोना सहेर यो आकाशमा
अहिले अशान्त बहन्छ हावा,
मेघभन्दा पनि भयानक हुँदै
छिनछिनमा गर्जन्छ अबिराम मृत्यु,
सुनामी सन्त्रासभन्दा भयानक
हरघडी सीमातीत प्रलयझैं
छाल हानिरहन्छ नभाजी भूगोलका धर्काहरू
र लाग्छ यतिबेला
यो वसन्तको उद्दात्त छातीमा फक्रने
यी पूmलका डालीभन्दा परै बसेर
एक तमास घोत्लिरहूँ कि म जीवनको जीजीविषा,
 
अनिच्छाले बोलेझै लाग्छन् कोइली धून
जहाँ निश्तेज भएर विज्ञान रोइरहेछ
छिनछिनमा हारेको आयु,

शिर निहु¥याएर भजिरहूँजस्तो लाग्छ
मलाई यहाँ ज्ञानको आलाप
चञ्चलताभन्दा प..ऽ..रै बसेर
एक छिन गाउन मन लाग्छ मलाई
पहाडी झरनाका सङ्गीतमा न्याउलीको विरह,

वासना बोकी हिंडेकोे साँझको पवनसँगै
गुन्गुनाऊँ लाग्छ भमराको सरगम,

यो क्षण
वसन्तका उमङ्गसँगै रङ्गिन भै बढिरहून् अदम्य साहस्
डाँफेका रङ्गसँग इन्द्रेणी समेटेर
झाङ्गिऊन सुन्दर सपना
बरु इतिहासलाई बदनाम गरेरै सही
बहादुरीको गाथा
लुकेर जित्ने युद्ध विजेता बनूँ
एक अञ्जुली गुराँस पूmलका थुङ्गाले सजाएर
भजिरहेछु प्रीय वान्धव म
नव बर्ष २०७७ को यही
मंगलमय शुभकामना ! ! !

मुक्तक

उनी त त्यसै भन्ने गर्थिन्, सँधै सँधै मेरो दिलमा अथाह पानी हुन्छ,
कठोर बोल्नै सक्दिनन् रे उनी, मनमा सँधै महको खानी हुन्छ,
भन्छिन् एकै चुम्बन दियौ भने होसले ती अधररले यी अधरलाई भने
वस् ! यही दिलमा पस्ने तिमीलाई त्यो राहदानी हुन्छ ।

मुक्तक

परिधान मखमली होस् वा रेसमी तर यहाँ खाँडी बिटुलो नहोस्,
दोपहरे सिंयाँलमा गुञ्जिऊन् असारे भाका तर यहाँ वाँणी बिटुलो नहोस्,
उम्दा हुन् वा बृद्धा रोपाहारसँगीहरू पनि नहून असुरक्षित कोही कसैबाट,
धान दिवश अभिशाप बनेर अपगाल कसैको यहाँ पाँणी बिटुलो नहोस् !

मुक्तक

डिङ्गोझैं बनाएर दुनियाँँलाई, भाट बनेर भट्याउनेहरूको आफ्नो–आफ्नै दाउ हुन्छ,
निष्ठामा बाँच्नेहरूलाई अर्काको स्तुति गाउनु झन सारै चह¥याउने घाउ हुन्छ,
यो बेला खै कसले जोगाउने यहाँ वीरताको गाथा र साहदातको कहानी  ?
पन हराए पनि अहंकारको बमन गर्नेकै यहाँ विशिष्ट कोटीको सलामी र भाउ हुन्छ ।

मुक्तक

कलि युगका रामजति हराम भैसके,
भट्टी पसल तीर्थाटनका नाम भैसके,
राधे पनि नङ्गा बाबा खोज्दै भौंतारिन्छन्
साधुकुटी डेटिङ जाने ठाम भैसके ।

मुक्तक

तिमीलाई मात लाग्दा मलाई उन्मादचढेपछि।
गहतिर लहसिँदै हात अघि बढेपछि।।
के के हुन्छ त्यतिबेला स्वप्न भङ्ग भयोे भने,
संघारमा सुनसानको रात ढप्प लढेपछि ।।

मुक्तक

अङ्गालोमा फेरि अर्को हुन्छ त्यतिबेला।
आफन्तकै बोली झर्को हुन्छ त्यतिबेला।।
रहरहरु लुटाएर ब्याकुल बनी ज्युनुपर्दा,
जहर पनि दुई नम्बरको हुन्छ त्यतिबेला।।

मुक्तक

होली खेल्ने मन त थियो पानीको समस्या छ
सुरु भएपछि नरोकिने बानीको समस्या छ
पिच्कारीको प्रहारले अङ्ग अङ्ग रुझेपछि
उनी भन्दै थिइन मलाइ त जवानीको समस्या छ

गजल

निन्द्राबाटै खोसेर सपना यो नियास्रो जिन्दगानी बनेर
तिमी प्रेमको समाधी भइ आयौ बिर्सिएको कहानी बनेर,

यो दिल दर्पण बनाइराख्दा सँधै तिम्रो  सानिध्यमा
अल्झिएकी थियौ आँखामा लोभ लाग्दो जवानी बनेर

म प्रेमकै खडेरी तिर्खाउँथे हरपल बन्जर मरुभूमिझैं
तिमी आइनौ कहिल्यै मरुद्यान शीतको तप्कानी बनेर

न थियो संबन्धमा छेकबार न कुनै शरीर सीमामा बध
आँखाआँखामै रोशनी चल्मलाउँथे हाम्रा राहदानी बनेर

म बाग भएर निख्रिउञ्जेल हरपल बर्षाइरहन्थें सुभाष
जलाइ सिद्याइदियौ र उजाडियो पराग खरानी बनेर ।